Poświętny Dziad (Deduch)

Poświętny Dziad 
(Deduch, Dziad-Duch)

- symboliczny ciosaniec wyobrażający naszych Przodków -

Artykuł pochodzi z czasopisma "Diva" nr 5, zima 2002r.

         Cześć oddawana duchowości Przodków jest cechą każdej duchowości pierwotnej na całym świecie, pośrednio także cechą wtórnych duchowych nurtów.

         Na Słowacji, a także u innych Słowian Duch Przodków ucieleśniany był jako duchowe rękodzieło - ciosaniec, figurka Dziada. Nie było to ucieleśnienie jakiegoś jednego konkretnego Dziada, ale wszechobecnego ducha Przodków. Często figurkę czciły i dziedziczyły długie pokolenia.

         Mógł być z drzewa, na Słowacji występował często jako półsamorost z wąsami czy włosami z konopnej przędzy. Mógł być też wyciosany z kamienia.

         Owe figury i figurki Dziada zachowywali nasi Przodkowie w wielkiej czci, jednakże razem z innymi przedmiotami o charakterze rodzimym, ludowym, także rękodzieła duchowe stały się celem napaści przedstawicieli sprowadzonego tu i upaństwowionego wyznania, którzy niszczyli poświętne* przedmioty za pomocą siekiery lub ognia. Na takie właśnie pohańbienie wskazuje potwierdzony etnograficznie  w niektórych regionach zwyczaj "wypędzania dziadka".**

         Na przekór tysiącletnim zakazom, Poświętny Dziad zachował się na Słowacji w licznych obrzędach. Na przykład w postaci swadziebnego (ślubnego) dziada, który miał zapewnić płodność kobiety i zachowanie rodu. Swadziebny dziad mógł być niewielki lub naturalnych rozmiarów. W niektórych regionach zwykło się go robić także z członkiem (co zanotowane jest już w odniesieniu do dawnych Słowian), niekiedy nawet członkiem przewierconym wzdłuż - kobieta podczas obrzędu zaślubin wypijała przez niego (jak przez rurkę) wlany do wnętrza ciosańca (przez głowę) napój. Tu zauważamy, że rodzima duchowość uznawała poczęcie dziecka za czynność świętą, poświętną, nie mającą nic wspólnego z obscenicznością, a wręcz przeciwnie.

         Figurka Dziada miała swoje stałe miejsce w domu - często przy piecu (dziś w kuchni); czasem zdarzało się, że Duch Przodków związany był ze stołem lub z progiem drzwi. W tych miejscach kładziono ofiarne dary (lub pocałunek), a im towarzyszyły rytuały. Poświętny Dziad jako Duch Przodków, co zrozumiałe, zlewał się z bóstwem domowym, ale bywało, że i z bogiem Rodem. Duchowo-rękodzielniczym sposobem Deduch zwracał uwagę na potrzebę zachowania sprawdzonych przez całe pokolenia rodowych wartości.

         Ale nie tylko męski rod[zaj] związany był z duchowością Przodków, jak niektórzy naukowcy myślą. Wiedzący wiedzą, że w rodzinach pamiętana jest także niezwykła postać wielkiej babki, która również przenika się czasem z kultem Przodków. W języku słowackim wskazuje na to nazwa "bábka" (później tetralna, sł. divadelna - teatr jako taki [sł. divadlo, a więc dziw-adło, dev-adło] wywodzi się z rodzimych obrzędów). Słowo "bábka" oznaczało początkowo figurkę żeńskiej ludzkiej postaci, pierwotnie zatem poświętną babkę - Wielką Matkę.

         Dzisiaj coraz więcej ludzi uświadamia sobie potrzebę rozwijania rodzimych wartości. Na tym planie pojęcie Poświętnego Dziada może zyskać nowe znaczenie.

___________________________________

* poświętny:

1) napełniony łaską bożą, pobłogosławiony uświęcony

2) oczyszczony rytualnie, przysposobiony do obrzędów religijnych, przeznaczony tylko do czynności religijnych

3) ofiarny, będący ofiarą, darem dla boga

4) ktoś szczególnym sposobem poświęcony bogu

** wypędzania w celu topienia/palenia, podobnie jak czyni się to z kukłą Marzanny. "Zwyczaj" przetrwał do dziś, o czym przekonałam się wpisując hasło "Vynášanie Dedka" do przeglądarki internetowej. "Dziadek" niesiony jest razem z Marzanną, a śpiewa się przy tym takie na przykład piosenki:

"Vyniesli sme Dedku v tretí deň,
dáme mu zvoniť každý deň,
nemá pani venca,
nepôjde za Nemca,
budeme ho bíti
štyrmi kyjakmi,
krpcom, kapcom po riti."